Wenecja i Florencja z pewnością należą do najważniejszych punktów programu zwiedzania Włoch. Oba miasta zyskały ogromne rozmiary, bogactwo i potęgę, zwłaszcza w późnym średniowieczu, i były jednymi z najważniejszych metropolii w Europie w okresie renesansu. Gigantyczna kopuła florenckiej katedry ponad czerwonymi dachami miasta lub pełen wdzięku łuk mostu Rialto nad Wielkim Kanałem to znane i lubiane na całym świecie widoki.
Tak jak ważne w tamtych czasach były religia i ekonomia, tak prawdziwe ośrodki władzy w obu miastach w średniowieczu znajdowały się gdzie indziej. W Republice Florenckiej był to Palazzo Vecchio, czyli Stary Pałac, pierwotnie zwany Palazzo della Signoria, czyli pałac parlamentu miejskiego. W Wenecji, Doge rządził jako głowa miasta, a jego siedzibą był Palazzo Ducale, Pałac Dożów na Placu św.
Okres, w którym powstały obie budowle świeckie, czyli XIV wiek, należy do późnego średniowiecza. W czasie ich budowy dominującym stylem był późny gotyk, który jednak szybko został zastąpiony przez renesans. Nawet skutki i ostatnie podnóża dżumy nie były w stanie zahamować istnego boomu budowlanego w XIV i XV wieku, czyli w okresie późnego gotyku i wczesnego renesansu. Dotyczyło to zarówno obiektów sakralnych, jak i profanum.
W tym okresie Florencja nadal była liderem w przemyśle tekstylnym, a później w bankowości. Wenecja, z drugiej strony, miała rozległe stosunki handlowe we wschodniej części Morza Śródziemnego, a tym samym bliskie więzi z Cesarstwem Bizantyjskim.
Palazzo Vecchio we Florencji aspiruje do pionowości. W Republice, która często była nękana niepokojami, wyzywająca, przypominająca fortecę budowla była zaletą. Niższe kondygnacje z ich boniowaniem sprawiają wrażenie masywnych, podczas gdy wrażenie to zmienia się znacznie w kierunku szczytu. Wieża i mury obronne, pierwotnie przeznaczone do celów obronnych, dodają piękna i dostojeństwa budowli dzięki swoim niemal figlarnym i eleganckim kształtom.
Z drugiej strony Palazzo Ducale w Wenecji jest poziomy. Niezwykle szeroka fasada sprawia jednak wrażenie bardzo lekkiej i otwartej dzięki ciągłym arkadom. Dopiero w górnych kondygnacjach pałac staje się bardziej masywny.
Na pierwszy rzut oka Florencja i Wenecja oferują dwa różne wrażenia na temat tego, jak można przedstawić władzę, z jednej strony jako zamkniętą i ufortyfikowaną, a z drugiej jako otwartą i wnikliwą. Koncepcje przestrzenne obu budynków na swój sposób odzwierciedlają siłę miasta.
Architektura ma nie tylko zastosowanie praktyczne, ale także społeczne i socjalne. Ważne budowle rozpoznaje się zwykle po ich formie, wielkości, cenności i pięknie. Ale nie tylko wspaniałość, ale i styl może mieć wartość społeczną. Renesans zawsze kojarzył się ludziom z postępem, użytecznością i humanitaryzmem. Rządy Wenecji i Florencji, a także Rzymu i wielu innych miast, przyjęły nowy styl niekiedy ze względu na jego symboliczne znaczenie. Ludzie lubili zapożyczenia z antyku, i to nie tylko we Włoszech.
W Wenecji natomiast nie oznaczało to zapożyczeń z Rzymu, ale z Drugiego Rzymu na Wschodzie, z Konstantynopola i Cesarstwa Bizantyjskiego. Mimo to, formy gotyckie można było znaleźć jeszcze w XVI wieku, a czasem nawet dłużej na północ od Alp.
Chociaż gotyk był często uważany za barbarzyński i staroświecki w czasach renesansu i humanizmu, był również uważany za posiadający pewną godność i tradycję. Zarówno Palazzo Vecchio jak i Palazzo Ducale są w zasadzie gotyckie. W obu budynkach wielokrotnie dokonywano przebudowy lub rekonstrukcji, dodając niekiedy elementy renesansu lub innych epok stylowych, nie mówiąc już o wystroju wnętrz. Jednak w swojej podstawowej formie styl obu budynków nigdy nie został zasadniczo zmieniony, częściowo dlatego, że widziano w nich tradycję i prawomocność.
Obie budowle od wieków są charakterystycznymi elementami krajobrazu swoich miast. Oba budynki wyznaczają styl dla architektury ich rodzinnych miast i nie tylko. A obie budowle są ważnymi świeckimi budowlami późnego gotyku i wczesnego renesansu, a jednocześnie wyrazem przestrzennych koncepcji władzy miejskiej, raz poprzez zamknięcie, a raz poprzez otwarcie.
(Ch. Sch.)